Hoe laat is er noorderlicht?
‘Waar moet ik kijken?’ En ‘Hoe lang duurt het?’ Dit zijn zo ongeveer wel de meest gestelde vragen tijdens mijn lezingen, op diverse fora en in verschillende aurora-groepen op bijvoorbeeld Facebook.
‘Weet ik niet’, ‘Dat is afhankelijk van waar je bent’ en ‘Dat kan alles zijn tussen enkele seconden en uren achter elkaar’ – zijn de korte antwoorden op deze vragen. Maar natuurlijk is er meer over te vertellen.
Hoe laat?
Het tijdstip waarop noorderlicht verschijnt is niet helemaal te voorspellen. Ondanks al het wetenschappelijk onderzoek en de kennis die we hebben zijn er nog steeds onvoorspelbare factoren. Dat maakt het ook zo bijzonder en spannend: ga je het zien of niet? Het enige dat je eraan kunt doen is naar buiten gaan als je weet dat de omstandigheden gunstig zijn:
- Het is donker en helder genoeg om sterren te kunnen zien
- Er is voldoende activiteit zodat de poollichtovaal op z’n minst in jouw buurt zit – lees tip 7 over de Kp-index
- Het helpt als de Bz waarde (= richting van de zonnewind) zuidelijk en de dichtheid en snelheid van de zonnewind deeltjes hoog is. In diverse apps zijn deze waardes dan rood gekleurd in plaats van groen bij gewone of lage waardes.
Donker genoeg
Donker genoeg om sterren te kunnen zien betekent in januari bijvoorbeeld in Noorwegen op de Lofoten of in de omgeving van Tromsø dat je aan het eind van de middag vóór 18 uur al noorderlicht zou kunnen zien. Eind maart loopt dat op richting 22 uur. Vlakbij de noordpool op Svalbard (Spitsbergen) kun je de aurora borealis in de poolnacht tussen begin november en begin februari zelfs midden op de dag waarnemen. Dit is overigens de enige bewoonde plek ter wereld waar dat overdag kan. Op Antarctica kunnen de overwinterende wetenschappers overdag ook zuiderlicht zien maar daar is geen permanente bewoning. In Nederland en België wordt het ook in de zomer midden in de nacht nog even kort genoeg donker. Alles moet kloppen – maar het kan dus wel! In principe blijft er kans bestaan tot het ’s ochtends weer licht wordt. Maar als je de vorm van de poollichtovaal bekijkt zie je dat de activiteit meestal richting de ochtend afneemt en de ovaal smaller wordt. Let wel: meestal …
Waar moet ik kijken?
Welke richting je uit moet kijken is afhankelijk van waar je je bevindt en hoe hoog de Kp-index is. De grootte van de poollichtovaal geeft een goede indicatie in welk gebied je poollicht kunt zien, als het donker en helder genoeg is. Is de Kp-index 1 dan ligt de poollichtovaal ten noorden van de poolcirkel en kijk je bijvoorbeeld in de omgeving van Tromsø recht naar boven. En vergeet niet af en toe achterom te kijken, zie bijgevoegde foto’s!
Als de Kp-index 3 is, kijk je in Trondheim recht naar boven maar vanuit Tromsø richting zuiden. Bevind je je niet onder maar op grotere afstand van de poollichtovaal, zoals bijvoorbeeld in Nederland of België, is het noodzakelijk vrij zicht te hebben omdat het poollicht net boven de horizon te zien zal zijn. Bergketens, bomen of hoge gebouwen kunnen dan verhinderen dat je het ziet.
Kp-index
De elektrisch geladen deeltjes van de zon die noorderlicht veroorzaken worden aangetrokken door de magnetische noord- en zuidpool van de aarde. Deze magnetische polen liggen op een andere plek dan de geografische Noord- en Zuidpool. Om de magnetische pool vormt zich een cirkel van poollichtactiviteit. Dit is de poollichtovaal. De grootte van deze cirkel wordt weergeven met hulp van een index: de Kp-index.
De K komt van ‘Kennziffer’ (het Duitse ‘index’) en de p van planetair. De Kp-index geeft de kracht aan van een geomagnetische gebeurtenis en gaat van 0 (rustig) naar 9 (extreme storm).
Noord- of zuidwaarts?
Is de Kp-index 7? De poollichtovaal ligt dan boven Denemarken. Omdat poollicht zich op een hoogte van 80 tot 800-1000 km bevindt en er een kromming in de aarde zit, zien we vanuit Nederland dan (het hoogste deel van) het noorderlicht. Je kijkt in dit geval nog steeds naar het noorden. Is de Kp-index nog hoger? Dan kijk je omhoog of zelfs naar het zuiden. Vanaf Svalbard kijk je dus al heel snel richting zuiden om poollicht te zien. Je bevindt je namelijk al dicht bij de Noordpool en de poollichtovaal ligt vaak ten zuiden van Svalbard. Maar let op! Gebruik de Kp-index vooral als voorspelling. De waarde is namelijk een wereldwijd gemiddelde van de afgelopen 3 uur en wordt dus achteraf gepubliceerd. Als je wacht tot de Kp-index bijvoorbeeld 7 is, ben je hoogstwaarschijnlijk te laat.
Hoe lang duurt het?
Als je een seintje van een reisgenoot of buur krijgt dat er noorderlicht te zien is – en zeker als je het nog nooit eerder hebt gezien – zorg dan dat je direct buitenstaat. Zeker als je in de winter ten noorden van de poolcirkel bent betekent dit dat je spullen bij de hand moeten zijn. Denk aan je jas, muts, handschoenen, sjaal, warme sokken en schoenen met dikke zolen, in de buurt van de deur. De activiteit kan namelijk binnen enkele minuten weer wegzakken en niet meer te zien zijn.
Noorderlichtjagen
Vaak komt noorderlicht in golven, dus heb je het een keer gezien op een avond komt het vaak later nog terug. Over hoeveel tijd er tussen de golven zit is niets te zeggen. Het heet niet voor niets noorderlichtjagen! Als je geluk hebt kan het verschijnsel zich zelfs uren achter elkaar laten zien. Ook dan zijn er momenten waarop de activiteit wat inzakt maar al heel snel wakkert het weer aan.
Spektakel
Is er al urenlang een boog aan de hemel te zien die steeds verder boven je hoofd komt? Let dan vooral op als die boog zich boven je bevindt want zomaar, uit het niets, kan die boog gaan bewegen – wapperen als een gordijn. De boog zie je vaak als groen of grijs maar zodra er meer (snelle) beweging in komt, wordt de onderkant vaak wit of zelfs bizar zuurstokroze.
Noorderlichtkroon
Voor velen is de noorderlichtkroon het ultieme verschijnsel om te beleven. Je ziet dat de beweging opbouwt naar één plek – ook als je het nog nooit eerder hebt gezien ga je dit moment herkennen. Vervolgens lijkt het alsof het noorderlicht geluidloos ontploft vanuit die ene plek. De stralen strekken zich boven je hoofd aan de hemel over je uit alsof je onder een grote paraplu staat. Vaak zijn er dan veel kleuren te zien – in elk geval op een foto. Dit moment gaat zo snel dat je met het blote oog lang niet alle kleurschakeringen ziet die een fotograaf vastlegt. Maar het moment zelf is er zeker niet minder indrukwekkend om!
Nog even dit
De Kp-index is een wereldwijd gemiddelde en wordt bovendien vaak achteraf gepubliceerd. Het zegt dus wel iets, maar niet alles(!), over de activiteit op jouw locatie. Bij een lage Kp-index gebeurt het vooral ten noorden van de poolcirkel nogal eens dat er zo maar onverwacht een prachtig schouwspel is. Ben je dus in de juiste tijd van het jaar op de juiste plek? (noordelijk en donker) Ga dan regelmatig buiten kijken, zeker als het helder is. Ga echt even een tijdje naar buiten. Laat je ogen wennen aan het donker en maak eventueel wat testfoto’s met je camera. Sowieso zijn de weersomstandigheden langs de kust snel wisselend en kan een volledig bewolkte hemel binnen 15 minuten prachtig openbreken. Daarom is in dit geval een goede weerapp die ook de bewolking weergeeft, vaak een beter hulpmiddel dan een noorderlichtapp.
De vraag: ‘Hoe laat is er noorderlicht?’ en de andere vragen aan het begin van deze blog lijken vrij eenvoudig, maar zo zie je maar weer: er is veel over te vertellen. Ik hoop dat deze toelichting, samen met de andere informatie op mijn website, je helpt het in het echt te zien.
Veel plezier met noorderlichtjagen!
Marjan
Meer weten over hoe je je kans vergroot om noorderlicht te zien? Er is nu een eerste-hulp-bij-noorderlichtjagen. Hier vind je meer informatie!