Mijn poolnachtavontuur deel 2
Na mijn blog van 17/11 was ik nog 3 weken ruim 1000 km ten zuiden van de Noordpool. Het was een waar avontuur, kijk je mee?
Van 7 november tot 10 december 2023 verbleef ik tijdens de poolnacht op Spitsbergen, in veel andere landen Svalbard genoemd. Ik woonde en werkte vijf weken lang in de Spitsbergen Artist Residency op deze eilandengroep zo dicht bij de Noordpool. Het beleven van de poolnacht was voor mij een droom die uitkwam terwijl ik aan een (hand)boek over het noorderlicht werk. In dit blog lees je hoe het mij na mijn eerdere verslag vanaf Spitsbergen is vergaan.
Hoe donker is de poolnacht?
Dit kopje gebruikte ik in mijn vorige verhaal ook, maar ik ben nu een stuk wijzer op basis van mijn ervaringen. De eerste dagen na mijn vorige blog toverde vooral mijn camera een prachtige blauwe lucht tevoorschijn. Zowel mijn telefoon als mijn echte camera’s. Daarop volgde enkele dagen dat de maan mee ging doen en, als het helder was, de omgeving prachtig verlichtte. Toen maakte ik ook de twee foto’s hierboven. Op een bepaald moment scheen de maan door het raam van mijn kamer. Ik zat achter mijn laptop en ineens zag ik dat ik uitzicht had. Er stond wel een lantaarnpaal vlakbij mijn raam met zicht op de besneeuwde weg maar de bergrand een stukje verderop was toch meestal in het donker gehuld. Door het licht van de vrijwel volle maan werd ik uitgenodigd naar buiten te gaan en dat deed ik natuurlijk. Nadat ik voor de zoveelste keer alle warme laagjes kleding aangetrokken had en voorzien was van camera en statief.
Het kan donkerder
Toen de maan weer afnam werd het donker als de nacht. Ook overdag. Vierentwintig uur per dag een pikzwarte lucht, het bestaat écht. Natuurlijk waren er dagen met noorderlicht maar daarover verderop meer. Maar het kon écht nóg donkerder. Om meer te leren over de geschiedenis van Longyearbyen bracht ik een bezoek aan Mijn 3 (Gruve 3). Tijdens eerdere bezoeken aan Longyearbyen was dit er niet van gekomen en het bleek een verrassend leuke en informatieve excursie.
Store Norske
De walvisvaarders hadden enkele eeuwen geleden al gezien dat er op Spitsbergen steenkool te vinden was. De steenkoollagen lopen er namelijk horizontaal door de bijzonder gevormde, hoekige bergen en waren van buitenaf te zien. Er zijn meer mijnbouwers geweest maar de meest relevante is John Munro Longyear die in 1906 Longyear City stichtte. Tien jaar later werd Longyear City aan Noorwegen verkocht en later omgedoopt tot de Noorse variant Longyearbyen waar uiteindelijk ook het Noorse staatsbedrijf Store Norske Spitsbergen Kullkompani (SNSK of Store Norske) werd gevestigd.
De steenkool op Spitsbergen is van erg goede kwaliteit en wordt momenteel alleen (vanwege milieuredenen) nog verkocht aan Duitsland waar het in de auto-industrie wordt gebruikt. Het is de bedoeling dat de laatst overgebleven mijn (Mijn 7) binnen enkele jaren sluit. Lokaal is dit een onderwerp van discussie omdat andere brandstoffen nu van ver aangevoerd moet worden.
Tijdens het bezoek kregen we goed inzicht in de loeizware arbeidsomstandigheden en het gevaar waar de mijnwerkers voorheen mee te maken hadden. Liggend en kruipend in lage gangen verplaatsten ze materiaal wat soms tientallen kilo’s zwaar was. Wie wilde, en niet al te claustrofobisch was aangelegd, mocht zelf een stukje door zo’n gang kruipen. Een bijzonder moment was er toen de goed geïnformeerde en enthousiast vertellende gids ons onze hoofdlampjes uit liet doen en een moment stil liet zijn. Je zag letterlijk geen hand meer voor ogen en het kon dus inderdaad nóg donkerder. En stil was het ook, zonder de geluiden van de natuur. Muisstil.
Bezoek Observatorium
In mijn vorige blog vertelde ik dat ik aanwezig was bij een boeiende noorderlichtlezing gegeven door Katie Herlingshaw van UNIS (University centre Svalbard). Tot mijn (hele!) grote vreugde nodigde ze me uit om het Kjell Henriksen Observatorium (KHO) te bezoeken. Het KHO is niet toegankelijk voor toeristen dus dit was echt heel bijzonder en door mij enorm gewaardeerd! Vanuit het observatorium worden verschijnselen onderzocht en gevolgd die te maken hebben met de atmosfeer van de aarde, de magnetosfeer en het ruimteweer, waaronder poollicht. Het KHO ligt aan het einde van het Adventdal, bovenop een berg waar ook de satellietschotels van EISCAT Svalbard zich bevinden. Ook met deze schotels wordt de aurora in het poolgebied bestudeerd.
Voorportaal
Om er te komen reden we met een rupsvoertuig het laatste stukje naar het observatorium hobbelend over de sneeuw omhoog. In het donker, want we mochten geen licht maken om de lopende onderzoeken te beïnvloeden. Eenmaal binnen leidde Katie ons kleine gezelschap rond en vertelde ze over het KHO. We liepen door een lange gang met allemaal deuren met daarop briefjes geplakt. Op het briefje stond vermeld welk apparaat er achter de desbetreffende deur zat en voor welk land het onderzoek werd verricht. Opende je een eerste deur, kwam je in een klein voorportaal. De eerste deur moest dicht en al het licht uit. Vervolgens schoof je een gordijn opzij waarna je door de tweede deur ging en het gordijn en de tweede deur weer sloot. Op deze manier liet ze ons verschillende apparaten zien.
All Sky Cam
Als bonus zijn we via een ladder en een luik ook nog het dak opgeklommen. Elegant – niet dus 😉 – lieten we ons uit het luik in de sneeuw op het dak rollen waarna we tussen de koepels doorliepen waar alle apparatuur onder stond opgesteld. Ook namen we een kijkje bij de All Sky Camera die door iedereen in Longyearbyen in de gaten wordt gehouden om te zien of er noorderlicht is. De link naar de camera vind je hier: http://kho.unis.no/data/SonyA7s.html. We daalden weer af en liepen in het donker door de sneeuw terug naar de auto die we een kleine 2 km onder de top achter hadden gelaten toen we overstapten in het rupsvoertuig.
Het dierenleven op Spitsbergen
In de vijf weken van mijn verblijf ben ik nogal eens van het kunstenaarscentrum naar het centrum van Longyearbyen gewandeld – en terug natuurlijk. Een stuk langs een met lantaarnpalen verlichtte weg van ca. 2 km. Het is een vreemde gewaarwording om buiten nauwelijks dieren te zien. Thuis word ik dagelijks bezocht door een groepje fladderende vriendjes. Kool- en pimpelmeesjes die onze tuin gelukkig een prettige en voedzame plek lijken te vinden. Maar in de poolnacht op Spitsbergen zijn geen vogeltjes en ik mistte ze. Wel zag ik twee sneeuwhoenderen voorbij schuiven. Het betrof Svalbardryper, Spitsbergensneeuwhoenderen, een soort die endemisch is voor Spitsbergen en alleen daar voorkomt. Een kenmerk van een arctisch of extreem klimaat is natuurlijk dat er minder variatie in planten- en dierenleven is en dat is op Spitsbergen erg duidelijk.
De rendieren van de julenisse
Een diersoort die ik tijdens mijn wandelingen wel regelmatig tegenkwam zijn de Svalbardrein, Spitsbergenrendieren – een rendiersoort die ook alleen daar voorkomt. Ze zijn gedrongener dan hun soortgenoten in Noorwegen en hebben kortere poten. Om ze in het donker te kunnen spotten, hielp het dat er sneeuw lag. Regelmatig zag ik sporen en als ik die met mijn blik volgde, zag ik de dieren vaak een stukje verderop naar eten staan te zoeken. Dat is met een ijzige ondergrond voor de rendieren een zware taak dus je mag ze niet verstoren.
Nou wil het toeval dat de julenisse (kort door de bocht de Noorse variant van de kerstman) vanaf de eerste zondag van advent zijn intrek neemt in de verlaten Mijn 2. Dus hij heeft dan zijn rendieren lekker dichtbij. Overigens staat aan de voet van de berg waar Mijn 2 is een brievenbus waar iedereen die wil zijn verlanglijst voor de julenisse in kan deponeren. Tijdens mijn wandelingen heb ik dat velen ook daadwerkelijk zien doen.
‘Op een gegeven moment werd het zo donker dat er 24 uur per dag noorderlicht kon zijn’
Op jacht naar het noorderlicht
Ik noemde al even de All Sky Cam van het Observatorium. Een erg handig hulpmiddel bij de jacht op noorderlicht. Want op een gegeven moment werd het letterlijk zo donker dat er 24 uur per dag noorderlicht kon zijn. Hierin is Spitsbergen uniek, als enige permanent bewoonde plek ter wereld. Mits het helder was, want dat blijft natuurlijk een cruciale voorwaarde. Goed doorslapen bleek lastig tijdens de poolnacht omdat je lichaam bijna permanent in een ik-wil-slapen-stand lijkt maar je niet diep genoeg in slaap valt. Ik in elk geval niet. Dus ik ben enkele keren, in weer en (vooral!) wind, midden in de nacht buiten geweest omdat er poollicht zou zijn. Maar ook de vroege ochtend bleek gunstig voor het vastleggen van (fotografisch zichtbaar) noorderlicht. En de middag. En de avond …
Dag-aurora
Erg bijzonder was dat ik in de loop van mijn verblijf ook noorderlicht zag terwijl mijn horloge me toch echt vertelde dat het midden op de dag was. Vooral 1 december was wat dat betreft een dag om nooit te vergeten. Roze en rood noorderlicht dat ik op een aantal momenten goed met mijn eigen ogen kon zien, zo intens. Ik probeer mijn foto’s nooit te veel te bewerken, maar die liegen er niet om.
Overigens ben ik er inmiddels van overtuigd dat wind het meest vervelende weersverschijnsel is. Het zorgde ervoor dat een aangename -12 kon voelen als -25 graden Celsius. Met het bijbehorende risico op bevriezing van huid of ledematen: frostbite. En mijn noorderlichtverslaving is wel dermate groot dat ik in weer en wind eropuit ben geweest. Mijn nieuwe winterjas en winterschoenen deden overigens hun werk erg goed. Het probleem zat ‘m in het bedienen van de camera en dan vooral het finetunen met blote handen wat soms nodig was. Ondanks dat ik dunne handschoenen en warme wanten bij me had.
De enige kat op Spitsbergen
Doordat ik alles te voet deed bleef mijn actieradius beperkt, mede ook vanwege gevaar voor ijsberen als ik me buiten Longyearbyen zou begeven. Daarom leek het me leuk op noorderlichtjacht te gaan met een rupsvoertuig. Het blijkt een laagdrempelige manier om je buiten Longyearbyen te begeven, het landschap in. In het Engels heet een dergelijk voertuig een snowcat – en volgens mijn Amerikaanse huisgenote Alyse was het de enige kat op Spitsbergen. Katten zijn er namelijk verboden. De excursie wordt begeleid door een kundige gids die bovendien als ijsberenwacht dienst doet. Je hoeft zelf geen voertuig te besturen en je zit beschut.
DE stop
Nadat we de bebouwde kom uitreden stopten we natuurlijk bij HET verkeersbord dat je niet mag missen op Spitsbergen: het waarschuwingsbord voor ijsberen. We troffen het dat de hemel zo ongeveer ontplofte toen we daar waren. Tot zover het noorderlicht tijdens deze tocht, want daarna liet Lady Aurora zich niet meer zien, wispelturig als ze kan zijn. Uiteindelijk verlieten we de weg en reden we het besneeuwde landschap in naar een hutje waar de gids een kampvuur maakte en een warm drankje en koekjes uitdeelde. De meeste overige deelnemers gingen binnen zitten maar ik bleef buiten om te fotograferen. Ik vond het veel te uniek om buiten Longyearbyen te zijn dus daar heb ik optimaal van genoten. De gids controleert dan wel netjes om de zoveel tijd of je wel in de buurt blijft en of er geen ijsberen zijn. Want een eindje weglopen of zelf op pad gaan is er om duidelijke redenen niet bij. Je staat in het donker en kunt niet ver weg kijken als de maan niet meewerkt. Maar mijn camera toverde het meest waanzinnige, sprookjesachtige landschap tevoorschijn.
‘Een camera toont je de magie van de poolnacht en laat je licht zien wat je met je blote oog niet waarneemt.’
Tot slot
Het was een waar avontuur om deze vijf weken in de poolnacht op Spitsbergen te mogen meemaken. Met het schrijven van mijn boek ben ik iets minder ver gekomen dan gepland want er was veel meer te ervaren dan ik vooraf had verwacht. Ik ben er nu nog meer van overtuigd dat Spitsbergen niet de meest geschikte locatie is als je graag eens noorderlicht wilt zien en beleven. In Noord-Noorwegen is de kans het duidelijk met het blote oog te zien veel groter. Het noorderlicht was zeker wel aanwezig maar vooral fotografisch. Mijn camera heeft dan ook de meest sprookjesachtige plaatjes tevoorschijn getoverd en de ervaring zelf was erg bijzonder, magisch en echt onvergetelijk. Ik ben dan ook nog lang niet uitverteld en zeker niet klaar met foto’s delen, maar de rest komt vast nog bij stukjes en beetjes.
Beeldverslag
Wil je mijn avontuur op Spitsbergen terugkijken? Via Instagram deed ik vrijwel elke dag verslag van mijn avonturen in het Hoge Noorden. Volg me op www.instagram.com/noorderlicht.tips/ – en zie het bolletje ‘Svalbard’ voor alle verhalen.
Marjan
21-12-2023
Belangrijk
Het was overdag écht donker op Spitsbergen, vooral de laatste drie weken dat ik er was. Door de langere sluitertijd en met hulp van het licht van de maan en de straatlantaarns krijg je door de foto’s de indruk dat dat niet zo was. Ben je bewust van dit effect mocht je overwegen een reis naar de poolnacht op Spitsbergen te maken.
Ter informatie
Op uitnodiging bezocht ik Gruve 3 (Store Norske Gruve 3 AS) en mocht ik mee op noorderlichtjacht met het rupsvoertuig (Hurtigruten Svalbard) op afspraak dat ik mijn persoonlijke ervaring zou delen.
Veel dank ben ik verschuldigd aan illustrator Marieke ten Berge voor het duwtje voor dit avontuur en aan Elizabeth Bourne van het Spitsbergen Artist Residency voor deze unieke mogelijkheid.
