De afgelopen 24 uur waren er maar liefst 3 X-klasse uitbarstingen op de zon.
In deze blog lees je een korte uitleg over hoe dit relevant kan zijn voor wel of geen poollicht.
De poollichtovaal is een ringvormige band, gevormd rondom de magnetische Noordpool, waar noorderlichtactiviteit plaatsvindt. Als je je onder, of in de buurt van dit gebied bevindt, kun je poollicht waarnemen. Mits donker, helder en al dan niet met behulp van een fotocamera. De poollichtovaal wordt groter naar aanleiding van allerlei gebeurtenissen die op de zon kunnen voorkomen. En kleiner als er weinig tot geen activiteit is. De ovaal kan door sommige activiteit zo groot worden dat wij in Nederland en België noorderlicht kunnen zien. Lees ook deze tip.
Groei van de poollichtovaal
Coronaal gat
Waardoor kan de poollichtovaal groter worden en kun je noorderlicht zuidelijker waarnemen?
Dat kan op basis van verschillende oorzaken. Er kan sprake zijn van een zogeheten ‘coronaal gat’. Dit is een soort van opening in de buitenkant (corona) van de zon en als een donkere vlek te zien op foto’s van de zon. Het is een gebied waar het (relatief!) kouder is dan in het omliggende gebied – we hebben het hier nog steeds over een temperatuur van duizenden graden Celsius.
Uit dit ‘gat’ stromen vaak extra deeltjes zonnewind, in een hogere snelheid en dichtheid dan de deeltjes die de oppervlakte van de zon normaal gesproken verlaten. Als het coronale gat op de aarde is gericht, duurt het vaak ongeveer 2 dagen voordat de betreffende zonnewinddeeltjes en dus het effect ervan, bij de aarde komt. Is het coronale gat niet op de aarde gericht, gaat de stroom langs onze planeet heen.
Op Spaceweather.com wordt in de linker kolom aangegeven of er sprake is van een coronaal gat en wanneer het effect op de aarde te merken is. Houd er rekening mee dat wij vroeger in de tijd zitten dan de VS – ik ben altijd 1 dag voor de voorspelde dag al alert. Ook in sommige apps wordt de verwachte aankomsttijd vermeld.
CME
Daarnaast kunnen er uitbarstingen plaatsvinden op de zon – een CME of Coronal Mass Ejection – die er uiteindelijk voor zorgen dat de poollichtovaal groter wordt. Bij zo’n uitbarsting bestaat de mogelijkheid dat een ‘wolk’ met zonnewinddeeltjes met extra hoge snelheid de zon verlaat – dit noem je een zonnevlam. Om de gevolgen van die uitbarsting op aarde te merken moet deze plaatsvinden op het deel van de zon dat op de aarde is gericht – anders gaan de deeltjes langs de aarde heen of van de aarde weg. Het kan voorkomen dat de CME snel plaatsvindt waardoor er geen wolk van geladen deeltjes de zon verlaat. Dit is namelijk geen automatisme: soms trekt het magnetisch veld van de zon de deeltjes weer naar de zon terug of zijn er andere redenen waardoor dit niet gebeurt. Maar komt er wel een zonnevlam vrij, dan bepaalt de snelheid wanneer we het effect bij de aarde merken. Mits dus de zonnevlam ook nog aardgericht is. De snelheid is de ene keer hoger dan de andere, maar houd gemiddeld een dag of 2 aan.
De grootte van de uitbarstingen op de zon worden aangegeven als C-, M- of X-klasse waarbij X de zwaarste klasse is. Elke letter is nog onderverdeeld in 9 groepen. Van C 1 tm 9, M1 tm 9. Elke hogere klasse geeft een 10-voudige toename aan intensiteit aan en de X-klasse stopt niet bij 9.
De zwaarste
Op 1 september 1859 vond de zwaarste zonnevlam plaats die ooit geregistreerd is. Deze uitbarsting staat bekend als het Carrington Event en is genoemd naar de Britse astronoom Richard Carrington die de uitbarsting waarnam. Deze zonnevlam was waarschijnlijk een X28 of misschien nog wel hoger en leidde destijds tot flinke verstoringen in onder andere de telegraafsystemen.
Wat is er nodig voor noorderlicht zuidelijker dan in Noord-Scandinavië, op IJsland of in Alaska of in het noorden van Canada?
Het effect van een coronaal gat is meestal (let op! niet altijd) niet sterk genoeg om voldoende noorderlichtactiviteit te genereren zodat we het in Nederland en België kunnen zien.
- De CME (een hogere M-klasse of zelfs X-klasse) moet op de aarde gericht zijn én geladen zonnewinddeeltjes bevatten;
- De richting van het interplanetair magnetisch veld (IMF) moet (bij voorkeur een wat langere tijd) zuidwaarts (Bz) zijn zodat er meer deeltjes de aarde kunnen bereiken en de poollichtovaal kan uitbreiden. Het IMF is het magnetisch veld dat om onze planeet ligt en de aarde beschermt tegen directe invloed van de zon;
- Bij aankomst van de deeltjes moet het a) donker en b) helder genoeg zijn. Je moet sterren kunnen zien.
Geduld
Er moeten dus nogal wat puzzelstukjes op z’n plek vallen. De afgelopen weken was dat lang niet altijd het geval. Dit is de heerlijke onvoorspelbaarheid van de natuur en ook wat het extra bijzonder maakt als alles dan wel klopt. Het enige dat je kunt doen om je kans te vergroten is actief volgen wat er gebeurt zodat je op tijd buiten bent. En geduld hebben. Veel geduld!
Veel plezier met noorderlichtjagen!
Marjan
23 februari 2024
Interessante links:
Meer over noorderlicht in Nederland en België lees je hier: Blog: Noorderlicht in Nederland
Meer over het fotograferen van noorderlicht lees je hier: Hoe fotografeer je het noorderlicht?
En misschien vind je dit ook interessant: Blog: Hoe laat is er noorderlicht?
